بسمه تعالی

حوزه علمیه و سی و یکمین جشنواره بین المللی فیلم فجر

بخش دوم و پایانی: کاستی های جشنواره

در نوشته قبل به اجمال درباب ویژگی های ساختاری و نقاط قوت جشنواره سی و یکم فیلم فجر سخن گفتیم و امتیازات آنرا برشمردیم. با اینحال کارنامه جشنواره، خالی از عیب و نقص نیز نبود. مروری هرچند گذرا بر این کاستی ها، معدل واقعی جشنواره را بهتر برایمان روشن میکند:

1) غربال فراخ
هیئت برگزاری این دوره همانطور که در نوشته پیش متذکر شدیم در انتخاب آثار ورودی، سخت گیری بیشتری از خود نشان داد و فشارهای سنگینی را نیز از سوی جامعه ی کم تعداد و پر هیاهوی سینما تحمّل کرد.

     شجاعتِ نشستن بر سرچشمه و جلوگیری از ورود لجن به جویبار فرهنگ و هنر کشور، هرچه نداشت، دست کم نهادهای فرهنگی و انقلابی کشور را به مدت یکسال از صرف وقت و انرژی برای دفع آفات و رفع مضرّات و پاسخ به لاطائلات معاف کرد. و از آن مهم تر، چراغ راهی شد برای فعالیت آتی سینماگر ایرانی. اما ...

     اما باز هم وسوسه روشنفکرنمایی و نرمش بی جا و آغوش ِ"بی جهت به روی همه باز" مسئولان، تنگه احد رها شده ای را نشان برخی فیلمها داد و مع الاسف آمد آنکه نباید و شد آنچه نشاید. در این جشنواره فیلمهایی هر چند اندک را نیز دیدیم که نسبتی با آموزه های دینی و انقلابی نداشتند و با تجرّی و تظاهر، بر طبل عناد و بی خبری میکوفتند. غم انگیزتر آنکه حتی به برخی از این آثار در چند بخش جشنواره، جوایزی نیز اهدا شد.

2) فضیلتهای فراموش شده
متاسفانه قبح بسیاری از رذائل و منکرات اخلاقی و شرعی در سینمای کشورمان شکسته شده و نمایش آن بر پرده نقره ای سینما و نیز در کیش شخصیتی و منش روزمرّه برخی فیلمسازان و بازیگران، به اندازه ای عادی است که اعتراض دلسوزان بعضا با تعجّب و انکار سایرین مواجه می شود. بد حجابی، نمایش روابط آزاد زن و مرد، رقص، آلات قمار و موسیقی، ناباورانه در بخش قابل توجهی از فیلمها وجود دارد؛ گویا حنای معاونت نظارت و ارزشیابی سازمان سینمایی مدتهاست که رنگ باخته و دیوار پروانه ساخت و نمایش، هر روز کوتاه و کوتاه تر میشود.

3) فیلمهای فاخر
چه میگویید اگر فیلمی را ببینید که با یک موضوع بسیار ارزشمند همچون تاریخ زندگانی پیامبر اسلام، نماز، معاد، روحانیت و دفاع مقدس تولید شده و صدها میلیون بودجه را نیز بلعیده است ولی حتی شمای طلبه و حزب اللهی را هم مهمان لذتی نمیکند؟ واقعا با این جماعت فیلمساز "ارزشگرا" و "فاخرساز" که فیلم را از بیانیه و انشا و مشق شب تمیز نمیدهند چه باید کرد؟ تعهّدشان را ارج نهاد یا الفبای درام و فیلمسازی را به ایشان یادآور شد؟ تحسینشان کنیم یا توبیخشان؟ کف بزنیم یا اخم کنیم؟ پای این لالایی های 1 میلیاردی بخوابیم یا در حسرت همه آن کارهایی که میشد با این بودجه انجام داد و ندادیم، اشک گرم بریزیم و آه سرد به ناله سودا کنیم؟

4) تریبون آزاد
سوء استفاده هیئت داوران و بعضی برگزیدگان از تریبون زنده جشنواره و اظهاراتی که یادآور دوران فتنه بود، کام مخاطبان را در اختتامیه تلخ کرد. اصولا جشنواره در انتها، یله و رها بود و هر کس میتوانست روی سن هرآنچه دل تنگش میخواست بگوید، به هر آنکس که تمایل داشت ادای دین کند، عقده های فروخورده اش را بگشاید و یا مثلا همه ایل و تبارش را بروی سن دعوت کند و عکس یادگاری بگیرد!

5) خوان گسترده
دو سالی است که اصلی ترین شعار دبیران جشنواره فجر، نظم و ترتیب و تدبیر است و متناسب با شرایط خاص اقتصادی اخیر، الگوی "صرفه جویی" نیز به سرخط سیاستهای اجرایی این دوره افزوده شد. ولی آنچه در عمل دیدیم ازدحام نامعقول و مدیریت نشده عده کثیری از مهمانان ناخوانده بود که حضورشان، نقشه های ریاضتی محمدرضا عباسیان را نقش بر آب کرد. این ازدحام، موجب اعتراض شدید حضّار شد چرا که سالن 2000 نفره برج میلاد، دیگر جایی برای نشستن 400 خبرنگار سینمایی (به عنوان صاحبان اصلی صندلی های سالن) نداشت.

***

جشنواره سی و یکم با همه محاسن و معایبش همچون هر همایش و نمایش دیگری به پایان رسید و حال دیگر نوبت مسئولان سینمایی کشور است که با مداقّه در بازخوردها و بازتاب های رسمی و غیررسمی این رویداد، تمهیدات لازم برای پیشرفت این هنر در عرصه های مختلف را مهیا سازند. باشد که چنین شود ...

بسمه تعالی

حوزه علمیه و سی و یکمین جشنواره بین المللی فیلم فجر

بخش اول: ویژگی های ساختاری

جشنواره بین المللی فیلم فجر به عنوان بزرگترین رخداد هنری کشور، سی و یکمین دوره برگزاری اش را امسال در حالی جشن گرفت که حوزه علمیه برای دومین سال متوالی به شکل رسمی و در قالب یک تیم کارشناسی در آن حضور داشت و بنده نیز این افتخار را داشتم که این تیم را همچون سال گذشته همراهی کنم.

     آنچه در ادامه خواهید خواند، گزارش مختصری از مهمترین امتیازات، انتقادات، مختصات و مشترکات این جشنواره با ادوار سابق است.

1) گزینش و انتخاب

وجود هیئت انتخاب فیلمها مسبوق به سابقه بود ولی نه به این شکل و با این رویکرد. فیلمهای امسال با سطح تازه ای از استاندارد کمی و کیفی روبرو شدند تا جایی که از بین نزدیک به 100 اثر سینمایی متقاضی، تنها 37 اثر فرصت حضور در جدول مسابقه را یافتند. افزون بر این، ستاد برگزاری جشنواره امسال، رویکرد محتوایی تازه ای را نیز بنا نهاد تا از تکرار مضامین اسفبار سال گذشته و تعرض به مرزهای عرفی و اخلاقی جامعه پیشگیری کند؛ رویکرد مثبت و شجاعانه ای که بازتابهای متفاوتی در میان اهالی رسانه به دنبال داشت و عده ای از سینماگران پرمدعای فرمگرا و اخلاق گریز را از حضور در جشنواره ای با نام انقلاب، محروم کرد.

2) سیاست های استراتژیک

محال است بتوانید یک فیلم ضدصهیونیستی و ضدامپریالیستی را به یک جشنواره درجه چندم اروپایی عرضه کنید ولی حافظه 30 ساله جشنواره فجر تا دلتان بخواهد فیلمهای ریز و درشتی را به یاد دارد که با وهن انقلاب و احکام شریعت، مفتخر به دریافت سیمرغ گشته، به ریش هنرمندان متعهد این مرز و بوم نیز خندیده اند؛ چندانکه اگر نبودند معدود فیلمسازان متعهد و فیلمهای شاخص، همانا جاده سینمای انقلابی کشور زیر خروارها خاک اصلاح طلبی، روشنفکرنمایی، خودباختگی و خودسانسوری رسانه ای مدفون گشته، نه از مقصد خبری بود و نه از مقصود اثری.

     سینمای کشور، امروز نیازمند طوفانی است تا نسبت خود را با هدف و زاویه اش را با مسیر بازیابد. سیاست گذاری ها و مرزبندی های حداقلی و برحقی که ستاد جشنواره امسال، مصرانه و با تحمل هزینه های روانی و فشار تبلیغاتی فراوان، برآن ایستاد، خنُک نسیمی از همان طوفان بود که اگر بپاید، ثمر آرد؛ هرچند در جشنواره ای که ظرف سه سال گذشته سه دبیر مختلف را تجربه کرده و سال آینده نیز با تغییر دولت، امید چندانی به ابقای دبیر فعلی نیست، برنامه ریزی دراز مدت و سیاست گذاری اصولی، آرزوی گزافی است.

3) نظم و مدیریت

وجود جدول زمانبندی دقیق پخش فیلمها آنهم یک هفته قبل از آغاز جشنواره، داشتن سالن اختصاصی سینماگران و اصحاب رسانه، امکان ملاقات با فعالان و مدیران کلان فرهنگی و هنری کشور، برگزاری نشستهای مدیریت شده پرسش و پاسخ با عوامل تولید، سالن وسیع با سیستم های پخش استاندارد، امکانات رفاهی و پذیرایی مناسب و بسیاری ویژگی های دیگر که اکنون جزو ملزومات و بایدهای جشنواره فجر به حساب میاید، تا 2-3 سال قبل چیزی شبیه به رویا بود.

     اگر روزگاری حتی با داشتن بلیط جشنواره و نشستن بر صندلی سینما، هنوز نمیدانستیم تا دقایقی دیگر قرار است چه فیلمی را مشاهده کنیم(!)، امروز و در سایه تغییرات بنیادین در نحوه مدیریت این آوردگاه هنری، شاهد نوعی جهش در برگزاری جشنواره فجر و بلکه هرگونه همایش و سمیناری در کشور هستیم.

4) جوان گرایی

خبری از نامهای بزرگ نیست. کیارستمی، بیضایی، تقوایی، مخملباف، کیمیایی، فرهادی و برخی دیگر غایبند. آن یکی هم که سالی یکبار از غار تنهایی فیلسوفانه خود به میان مردم جامعه اش بازمیگردد و به تحفه نچسبی از عرفانهای نوظهور مهمانشان میکند "چه خوب بود که برنمیگشت!".

     اما چه باک! ایران، این خاک سرچشمه هنر، همواره مهد رویش جوانه هایی بوده که درختان تنومند و بی ثمر هیچستان را _ با همه عشوه و کرشمه های بنجلشان _ به چالش کشیده اند. جوانان در سی و یکمین جشنواره بین المللی فیلم فجر کاری کردند کارستان؛ فضایی آفریدند که خوشبین ترین ناظران را نیز غافلگیر کرد. محصولات کم هزینه و پرمحتوی، دستان کم توقع و چشمان تیزبین این نسل نوخاسته، همه معادلات آیکونهای وطنی هالیوود را برهم زد.

     این فیلمها با همه ایراداتی که به لحاظ فرم، محتوی، روایت، ریتم، کارگردانی، میزانسن و کستینگ برآنها وارد بود (و همین نقاط ضعف باعث شد که بعضا با نامهربانی هیئت داوران جشنواره مواجه شوند)، اما آنچنان امیدوارکننده و هستی بخش ظاهر شدند که از هم اکنون میتوان آینده درخشانی را برای آنها و سینمای کشور پیش بینی کرد اگر در جاده انتقاد پذیری و تعهد انقلابی باقی بمانند و "خضراء الدمن ِ" برلین، ونیز، تورنتو، لوکارنو، سن سباستین و کارلوویواری، هوش از سرشان نرباید.

5) وسعت افقها

در این دوره از جشنواره، بالاخره دوربین فیلمسازان از آپارتمان های پایتخت کنده شد و پهنای عظیمی از ایران و جهان را درنوردید و به بینندگانش این فرصت را داد که با مشاهده نماهایی بدیع (از گیلان، مازندران، خراسان، کرمان، بوشهر، خوزستان، کهکیلویه و آذربایجان گرفته تا روسیه، آلمان، ترکیه، آفریقا، عراق و افغانستان) بر پرده نقره ای، نفسی تازه کنند و با خرده فرهنگ ها و ادبیات فولکلوریک متفاوتی آشنا شوند.

     گستره افقها در جشنواره سی و یکم البته تنها محدود به "حظّ بصری مبتنی بر تنوع جغرافیایی _ فرهنگی" نبود بلکه در انتخاب مضامین و نوع نگاه سینماگران به سوژه ها نیز تنوع فراوانی به چشم میخورد و مخاطب را از توجه به مفاهیم عالیه معنوی، ملی، فرامنطقه ای و فراغریزی نیز محظوظ میکرد. در فیلمهای امسال دیگر کمتر اثری از سیاه نمایی، یاس و نومیدی، خیانت، نشخوارهای شبه روشنفکری و طعنه های لوس سیاسی و جناحی یافت میشد. بسیاری از فیلمها توانستند در یک راهبرد منطقی و اصولی، بیننده را با خود بخندانند، بگریانند، بشورانند، به تفکر وادارند و درآخر او را با دلی سرشار از اشتیاق و امید، بدرقه نمایند. و مگر مخاطب بیش از این از سینما چه میخواهد؟

     جشنواره فجر 91 انصافا بهاری برای سینمای خزان زده ایران بود. با اینحال کاستی ها و ایراداتی هم داشت که در آینده به آنها نیز خواهیم پرداخت ان شاء الله.